Giraffenbout in Pompeï! De achterpagina van de NRC van 9 januari 2014 nodigt onweerstaanbaar uit tot een lekker stukje zelfplagiaat, mede als protest tegen de malle hetze van de NRC tegen Peter Nijkamp- was er geen belangrijker voorpaginanieuws?

Wat is het verhaal? Archaeologen hebben in Pompeï (dat in het jaar 79 werd verwoest door de uitbarsting van de Vesuvius) tussen de resten van maaltijden een giraffenpoot gevonden. De conclusie van de onderzoeker is volgens de krant dat de Romeinen bereid waren om hun exclusieve hapjes van ver te laten komen, en dat ook de middenklasse graag verfijnde hapjes at. Nu ja: de onderzoeker zal toch ook wel weten dat de Romeinen enorme hoeveelheden exotische dieren, waaronder giraffen, aanvoerden voor de spelen in het Colosseum? En daar zal best eens een giraffenboutje afgevallen zijn, hetzij van een van de talloze giraffen die bij de spelen waren gedood of van een giraffe die het Colosseum niet gehaald had. Al die gedode leeuwen en andere roofdieren werden vermoedelijk niet zo graag gegeten, maar met giraffe is het wat anders.`t Schijnt een heel smakelijk hoefdier te zijn.

Het zelfplagiaat? Het verhaal sprak me aan omdat ik een stuk (2008, zie mijn website, onder Articles) heb geschreven over wat er zo allemaal in middeleeuws Arabische bronnen over giraffen te vinden is. `t Kwam nog even ter sprake op het Studium Generale over Arabische wetenschap vorig jaar. Ik kan de verleiding niet weerstaan het er nog eens over te hebben, want het is een fascinerend onderwerp. Al die giraffen die al sinds onheuglijke tijden in Afrika werden gevangen en de halve wereld over gesjouwd, afstanden die ze natuurlijk grotendeels zelf moesten lopen. Je hoefde niet zo ver Afrika in trouwens, in Nubië krioelde het al van die beesten. Lees er de tiende-eeuwse historicus Mas`udî maar op na, in zijn Weiden van goud, of een van de vele andere bronnen.

Als je een vorst wilde verrassen was het al sinds de oudheid heel sjiek om een giraffe te sturen, graag nog met een olifant erbij. Andere exotische dieren mochten natuurlijk ook. Zo stond er bij sultan Baybars eens geheel onverwacht een delegatie op de stoep met een neushoorn en een olifant. De Mamelukkensultans hadden een prachtige dierentuin op de Cairose citadel, waar Europese reizigers graag naar gingen kijken, maar een neushoorn vraagt toch misschien speciale voorzieningen. Wie meer over die dingen wil weten kan ik de publicaties van onze Franse collega Thierry Buquet erg aanraden.

Trouwens, in hun enthousiasme over exotische dieren in Egypte gaan de geleerden soms wel wat ver. Zo stond ik vorig jaar op de prachtige nieuwe islamitische afdeling van het Louvre verbaasd te kijken naar een Fatimidisch bronzen beeldje uit de 11e eeuw dat volgens het bijschrift een aardvarken voorstelde. Of er inderdaad ooit aardvarkens (Orycteropus afer) naar Cairo waren getransporteerd weet ik natuurlijk niet, maar dit beeldje was gewoon een haas, uitgevoerd in de stijl die je ook op keramiek en textiel tegenkomt. Geen spoor van de enorme staart die kenmerkend is voor het aardvarken. In Kopenhagen, in de David collectie (een omweg waard) hebben ze precies zo’n bronzen beeldje (http://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/dynasties/tulunids-and-fatimids/art/332000), en ze vertellen er nog bij dat er veel van zulke beeldjes van hazen zijn. Ach nu ja; in ons eigen RMO staat een oud-Egyptisch beeld dat volgens het bordje een uil is, uithangbord van een waarzegger, maar iedere vogelkenner ziet aan het masker dat het een valk is. Zijn kop is alleen wat plat uitgevallen.

Maar even terug naar het eten van giraffen, want de vraag rijst natuurlijk of dat in de Arabische wereld ook gebeurde. Voor zulke kwesties kun je altijd heel goed terecht in de 14e-eeuwse dierenencyclopedie van Damîrî, Hayât al-hayawân al-kabîr (Het grote Leven der Dieren) waarin de dieren alfabetisch worden behandeld. Per lemma geeft hij uitgebreide informatie over alles wat met zo’n dier te maken heeft, daaronder ook wat het betekent als je dat dier in je droom ziet, en of het volgens de islamitische wet geoorloofd is om het te eten. Daarover verschillen de juristen nog wel eens van mening, en dat ook zo bij de giraffe. De kernvraag is in dit geval een punt waar moderne lezers nogal van zullen opkijken, namelijk de vraag of de giraffe een op zichzelf staande diersoort is of dat het een kruising is van verschillende dieren. Dat wordt namelijk vaak gezegd. De giraffe zou het product zijn van twee kruisingen: eerst is er de paring van een hyena met een vrouwtjeskameel, en als daar een mannelijk jong uit voortkomt dat op zijn beurt met een koe paart krijg je een giraffe. Er moet overigens wel gezegd worden dat de 9e-eeuwse auteur al-Jâhiz zich al vrolijk maakte over deze opvatting, en zei dat de giraffe gewoon een zelfstandige diersoort was. Veel latere geleerden sloten zich bij die opvatting aan, zoals ook uit Damîrî’s verhaal blijkt. Maar er bleven toch ook geleerden die van mening waren dat giraffen roofdierenbloed hadden, vanwege die hyena in hun voorgeslacht, en daarom niet gegeten mochten worden. Anderen vinden dat onzin en zeggen dat het eten van giraffen gewoon is toegestaan, waarbij ze er op wijzen dat hij net zulke hoeven heeft als de kameel, en dat kamelen gegeten mogen worden is geen enkel punt van discussie.

Breaking news! Muaaz Khan, in The Guardian of Nov. 13th, 2013 (http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/nov/13/marvel-muslim-comic-book-hero): “Last week, Marvel announced the launch of the new title Ms Marvel, which focuses on superhero Kamala Khan. A teenage Muslim girl growing up in Jersey City, Kamala's mission is to attempt to put right the wrongs of the world. Kamala joins a small but growing number of Muslim comic book superheroes. Shortly after 9/11, Marvel introduced the burqa clad Sooraya Qadir, who has the ability to transform into sand.” As the picture accompanying the article demonstrates, Kamala also has extraordinary powers: she can change shape and lengthen her arms and legs at will.

For me this is doubly amusing news: Marvel Comics probably did not realize that their new addition to the entertainment world is not nearly as revolutionary as they might think. My book that just came out, The Warrior Women of Islam, deals with martial women battling for noble (or not so noble) causes in Pre-modern Arabic stories. For the medieval Arabic (and, in general, Middle Eastern) entertainment scene also had its female superheroes. In the days before cinema, television soaps and computer games, public entertainment consisted, among other things, of long adventure tales told in daily instalments by professional storytellers. Every day at a fixed time, after work was done, a storyteller would sit down in his usual place and continue his account of the adventures of a favourite Muslim hero and his companions. An enthralled audience sat down around him to listen to the next instalment of the brave hero’s courageous deeds and the dangers that he had to confront.

It was a scene that could still be witnessed in the Arab world until a few years ago. And, remarkably, the hero was by no means always a man. Audiences, even though they largely consisted of men, fully appreciated a woman performing courageous deeds. Princess Dhât al-Himma, a brave and pious Muslim warrior woman who defeats many a male opponent in single combat, is a leading heroine in the long, long tale known as The adventures of Princess Dhât al-Himma and her son Abd al-Wahhâb, dating back to the twelfth century. In modern print, the tale takes up more than six thousand pages, and it took the storyteller more than a year to finish it.

Many other warrior women join in the adventures of Princess Dhât al-Himma. Their martial prowess is impressive. Read about the combat between Princess Qannâsa and young Târiq: “Târiq jumped towards her in his attack...She held out until, when they had come very near to each other, he directed his spearhead at her. She stretched out her hand towards him, took hold of the point of his lance, spurred on her horse with all her might and broke the lance in two.” Later on, Qannâsa leads an army towards Irak. Basra soon surrenders to her, and, approaching Baghdad, she manages to defeat the caliph’s army.

There is Karna, an enemy queen who later marries a Muslim and converts to Islam. She is a very redoubtable opponent: she is so strong that she takes hold of a camel’s legs in anger and lifts it, permanently bending its legs. Her Muslim opponents are not only fascinated by her strength but also by her beauty: she appears on the battlefield in magnificent clothing, but soon throws it off to have more freedom in battle.

Or look at Ghamra the daughter of Utârid, an intrepid Arab girl who is so angry at her cousin for spurning her love that, disguised as a man, she seeks him out and challenges him to combat. She defeats him and utterly humiliates him. As a result, he falls deeply in love with her, but she adamantly refuses to have anything to do with him anymore. When she is forced to marry him, she ties him up on their wedding night and rides off into the desert. Havinf joined her tribe, she becomes a warlord in her own right.

Or, in another medieval adventure tale, we have the brave Unaytira, posthumous daughter of the great hero Antar. At fifteen she kills her first lion, cleaving it asunder, and soon after defeats and kills a male attacker. Together with her two half brothers she revenges her father’s death, and she ends her life battling side by side with the Prophet Muhammad in the company of her mother, her husband and her sons, all of them brave warriors.

Or the indomitable A’isha in The adventures of Baybars, who is angry about the way her brother treats Sultan Baybars’ messenger. She draws her sword, forcing him to release the messenger. Then she pulls out her dagger, strikes her brother on the head and calls him a number of bad names before sending the messenger on his way.

 As we see, female superheroes were part of the Muslim entertainment scene long before they were thought of by Marvel Comics. They deserve more attention than they have got so far. That is why I wrote The Warrior Women of Islam.